Η παρέμβαση του Ηλία Γιαννίρη στην εκδήλωση ”Το Ικαριακό στοιχείο στην Αίγυπτο”

11

Παρέμβαση του Ηλία Γιαννίρη¹ στην εκδήλωση «το Καριώτικο στοιχείο στην Αίγυπτο», στο Σύνδεσμο Αιγυπτιωτών Ελλήνων,  26-3-2016

Συγχαρητήρια στην Ικαριακή Ραδιοφωνία για τη διοργάνωση της σημερινής εκδήλωσης.

Θεωρώ εξαιρετική τιμή το ότι ήμουν από εκείνους που γνώρισαν τη δουλειά του ερευνητή – συγγραφέα Στέλιου Σιμάκη πριν ακόμη εκδοθεί και συνέβαλα κάπως στο αποτέλεσμα. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική εργασία για την Ικαρία το βιβλίο «100 χρόνια Ικαριακής εξωτερικής Μετανάστευσης». Δεν υπάρχουν πολλοί τόποι που να έχουν τέτοιες εξειδικεύσεις, όπως αυτή.

Μιας και βρισκόμαστε στην εξαιρετική αίθουσα του Συνδέσμου Αιγυπτιωτών Ελλήνων για να συζητήσουμε το θέμα «το Καριώτικο στοιχείο στην Αίγυπτο», με αφορμή την προαναφερθείσα έκδοση της μελέτης του Στέλιου Σιμάκη, και με κεντρικό ομιλητή τον ίδιο το συγγραφέα, θέλω να καταθέσω μερικές σχετικές επισημάνσεις.

Επισήμανση πρώτη: Η Ικαρία, από τις αυγές της ιστορίας και ιδιαίτερα από το μύθο του Ικάρου φαίνεται να συνδέεται με την Αίγυπτο, κυρίως μέσω του τεχνίτη Δαίδαλου. Βασίζομαι στα εξής στοιχεία:

• Ο Ηρόδοτος αναφέρει το Λαβύρινθο ως την πυραμίδα του Αμενεμχέτ Γ’  (περίπου 1860 με περίπου1814 π.Χ.)².

• Στο περίφημο Μουσείο του Καΐρου μπορεί κανείς να δει ξύλινα αγάλματα με κινητά μέλη-κανονικά δαίδαλα χρονολογούμενα έως και στο 2.500 π.χ.

• Γνωρίζουμε ότι Ναυκράτη λεγόταν η βασική πόλη-λιμάνι στις εκβολές του Νείλου πολύ πριν ιδρυθεί η Αλεξάνδρεια, αλλά Ναυκράτη (ή Ναυσικράτη) ήταν και η γυναίκα του Δαίδαλου και μητέρα του Ίκαρου.

• Η επικρατέστερη άποψη για τον τόπο που πέθανε ο Δαίδαλος, είναι αυτή που τον συνδέει με την Αίγυπτο, όπου σε ένα νησάκι του Νείλου τον τιμούσαν ως θεό.

• Γνωρίζουμε ότι η ιστιοπλοΐα και το πανί ήταν γνωστά στο το Νείλο μερικές χιλιάδες χρόνια πριν εμφανιστεί η ναυσιπλοΐα στην ανοιχτή θάλασσα, στο μέσο της Μινωϊκής εποχής³.

• Μια παράλληλη εκδοχή του μύθου του Ικάρου, ήδη αναφερόμενη από την αρχαιότητα, αναφέρει ότι ο Δαίδαλος και ο Ίκαρος διέφυγαν με δυο μικρές βάρκες όπου ο μυθικός τεχνίτης προσάρμοσε πανιά, με αποτέλεσμα να «φτερώσουν» και να μην μπορεί ο κωπήλατος στόλος του Μίνωα να τους φτάσει. Αυτή η εκδοχή του μύθου σηματοδοτεί τον ερχομό του πανιού από το Νείλο στην ανοιχτή θάλασσα και περιλαμβάνει σαφείς οδηγίες⁴.

• Γνωρίζουμε ότι η κυρίαρχη εκδοχή του μύθου, το πέταγμα με φτερά του Δαίδαλου και του Ίκαρου (το φτέρωμα), γράφτηκε στους ελληνιστικούς χρόνους, όταν πια το πανί είχε κυριαρχήσει στη ναυσιπλοΐα από αιώνες πριν και η αρχική ανάμνηση και σημασία του αρχικού μύθου είχε χαθεί.

Στην πρώτη αυτή ναυσιπλοΐα στην ανοιχτή θάλασσα ο μύθος, μεταξύ άλλων, σηματοδοτεί το πιο επικίνδυνο σημείο της Ανατολικής Μεσογείου, την Ικαρία. Ο μύθος δίδασκε ότι εκεί, στο Ικάριο Πέλαγος, πρέπει να προσέχει κανείς γιατί ακόμη και ο γιός του αρχιτεχνίτη της αρχαιότητας πνίγηκε. Πρόκειται για τη σηματοδότηση του Ικαρίου Πελάγους ως της πιο επικίνδυνης θάλασσας. Αργότερα, σηματοδοτήθηκαν με μύθους και άλλα τέτοια μέρη όπως ο Βόσπορος και το στενό της Μερσίνας.

Όλα αυτά συνηγορούν στην υπόθεση για την πανάρχαια σύνδεση της Ικαρίας με την Αίγυπτο και σε ένα μυθολογικό υπόστρωμα που πολύ αργότερα αποκρυσταλλώθηκε στην κυρίαρχη Αθηναϊκή εκδοχή του μύθου (Μίνωας, Λαβύρινθος, Μινώταυρος, Αιγέας, Θησέας, Αριάδνη, Διόνυσος).

Επισήμανση δεύτερη: Η Ικαρία ιστορικά ανοίγει και κλείνει ως προς τον έξω κόσμο, όπως όλοι οι τόποι, ως καρδιά που πάλλει. Σε αυτούς τους παλμούς θα πρέπει να ανιχνεύουμε και τις μεταναστεύσεις.

Όταν η Ικαρία ανοίγει, πρωτοπορεί με θαυμαστές αλλαγές. Στην αρχαιότητα εγγράφεται ο κύκλος: Διόνυσος, Πράμνιος οίνος, αμπελουργία, εξαγωγές σε όλο τον τότε γνωστό κόσμο. Στη νεότερη ιστορία εγγράφεται η αγροτική επανάσταση της ελιάς (πρώτο μισό του 19^ου αι μ.Χ., όταν κόπαζε η μακρά περίοδος της πειρατείας) σε συνδυασμό με την καρβουνοποιία (σημαντικός παράγοντας μετανάστευσης στην Ελληνική ενδοχώρα), και η αγροτική επανάσταση της σταφίδας (τέλη 19^ου αι αρχές 20^ου). Οι δυο αυτές αγροτικές επαναστάσεις έστησαν την ικαριακή ναυτοσύνη και το εμπόριο σε όλο το Αιγαίο και στην Αίγυπτο, έκαναν ανάγλυφη την Ικαρία με οχτές- αναβαθμούς, οργάνωσαν πολιτικά την Ικαρία.

Όταν η Ικαρία κλείνεται, αυτό συμβαίνει για εξωτερικούς ή εσωτερικούς λόγους:

Α. Εξωτερικοί λόγοι είναι οι πόλεμοι, η πειρατεία κλπ. Τότε είναι κρυπτόμενη, ολιγάριθμη, αυτορυθμιζόμενη, αλληλέγγυα και βιολογικά βελτιούμενη. Για παράδειγμα, οι Καριωτίνες που αργότερα μεταναστεύουν ως τροφοί σε αρχοντικά σπίτια στη Σμύρνη και στην Αίγυπτο, γιατί είχαν περίσσεια γάλακτος και μπορούσαν να θρέψουν μαζί με το δικό τους παιδί και ένα αρχοντόπουλο.

Β. Εσωτερικοί λόγοι που κλείνεται είναι (1) η οικονομική καταπίεση (περίπτωση των Γενοβέζων, του Αγά κλπ). Τότε εξεγείρεται. (2) Η οικονομική –περιβαλλοντική καταστροφή (φιλοξήρα στις αρχές του 20^ου αι, μεταπολεμική κρίση του 1950). Τότε μεταναστεύει.

Επισήμανση Τρίτη: Η Αίγυπτος μετά τις αρχές του 19^ου αι είναι ανερχόμενη διεθνώς. Σε όλο το 19^ο προσελκύει Έλληνες και Κύπριους κυρίως από το νησιωτικό χώρο, γιατί η Αίγυπτος είναι κοντά. Η Αίγυπτος, και κυρίως η Αλεξάνδρεια είναι το Ελντοράντο της εποχής. Ας θυμηθούμε ότι οι Καριώτες χρησιμοποιούν ήδη τις παρακείμενες περιοχές της Μικράς Ασίας ως ενδοχώρα για ξυλεία, καλλιέργειες και κτηνοτροφία. Στην Αίγυπτο πηγαίνουν για εμπόριο της Καριώτικης παραγωγής (κάρβουνο, σταφίδα, αμύγδαλα) στήνουν σταθμούς εμπορίου και μεταναστεύουν εκεί για μεγάλα διαστήματα, ή για πάντα. Αυτό γίνεται με όλα τα νησιά του Αιγαίου. Έτσι βρέθηκε εκεί π.χ. ο Χιώτης παππούς μου και στην Αλεξάνδρεια γεννήθηκε ο πατέρας μου. Ο Στέλιος ο Σιμάκης εξηγεί επαρκώς πως έγινε στον 20^ο αι. η προσέλκυση των ΗΠΑ, και η αιφνίδια εγκατάλειψη της Αιγύπτου από την Ικαριακή παροικία. Πιστεύω ότι η φυλλοξήρα της Ικαρίας και το σταμάτημα του εμπορίου ήταν σημαντικός παράγοντας για την αιφνίδια κατάρρευση της Ικαριακής Αιγυπτιακής παροικίας⁵. Τότε στις πρώτες δεκαετίες του 20^ου αι. οι Ικάριοι της Αιγύπτου αποφασίζουν να μεταναστεύσουν στις ΗΠΑ ή στην Αθήνα, ή να γυρίσουν στο νησί.

Επισήμανση τέταρτη: Το ζεύγμα Ικαρία – Αθήνα και ο κύκλος της εσωτερικής μετανάστευσης, ή καλύτερα ο κύκλος του περιοδικού «πήγαινε-έλα» κατά διαστήματα της ζωής του καθενός θέλει ιδιαίτερη μελέτη. Το βέβαιο είναι ότι οι Καριώτες θέλουν να γυρίσουν στην Ικαρία και όσοι μπορούν το κάνουν. Αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές όχι μόνο στους μεγαλύτερους αλλά και στην ίδια την Ικαριακή νεολαία, η οποία λατρεύει το νησί. Και αυτό δεν είναι τωρινό φαινόμενο της κρίσης μετά το 2008, αλλά διαχρονικό.

Ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δώσατε να μοιραστώ μαζί σας αυτές τις σκέψεις.

Επίμετρο: Ο χρόνος της παρέμβασής μου δεν ήταν αρκετός για να κάνω και μια ακόμη επισήμανση. Την προσθέτω εδώ.

Επισήμανση Πέμπτη: Η Ικαρία συνδέεται με την Αίγυπτο και με το Γιάννη Σαλλά. Γράφει το δελτίο τύπου των ΕΛΤΑ, με αφορμή την έκδοση σχετικών γραμματοσήμων:

«Ο Γιάννης Σαλλάς γεννήθηκε στο Φραντάτο της Ικαρίας το 1909. Έφυγε για τη Μέση Ανατολή από τους πρώτους και εντάχθηκε στις ένστολες δυνάμεις σαν απλός στρατιώτης στον Στρατό Ξηράς. Εκεί συναντήθηκε με Κρητικούς κινηματίες ενάντια στον Μεταξά που είχαν καταφύγει στην Αίγυπτο και μαζί οργάνωσαν την Αντιφασιστική Στρατιωτική Οργάνωση ( ΑΣΟ) που δεν άργησε να επεκταθεί σε όλες τις μονάδες του Στρατού, του Ναυτικού και της Αεροπορίας.

Ο Γιάννης Σαλλάς υπήρξε ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του αγώνα στη Μέση Ανατολή. Όσοι τον γνώρισαν από κοντά τον αγάπησαν και οι χιλιάδες αντιφασίστες της Μέσης Ανατολής, αξιωματικοί και απλοί φαντάροι, με αγάπη και σεβασμό, ομνύουν στο όνομα του.»⁶

Η σημασία της ΑΣΟ ήταν τέτοια που οι εγγλέζοι δεν έφεραν τον οργανωμένο ελληνικό στρατό της Αιγύπτου στην Ελλάδα μαζί με το βασιλιά και την εξόριστη κυβέρνηση, όπως είχαν σχεδιάσει, γιατί τον θεωρούσαν πολύ αριστερό για τις επιδιώξεις τους. Προτίμησαν να τον κλείσουν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Αίγυπτο και απελευθέρωναν σταδιακά τους στρατιώτες. Προτίμησαν να κάνουν τα Δεκεμβριανά για να σπάσουν το φρόνημα του λαού και να ελέγξουν την πορεία της μεταπολεμικής Ελλάδας. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο στρατός αυτός ήταν τόσο αξιόμαχος που είχε καταγάγει σημαντική κρίσιμη νίκη κατά την προέλαση του Ρόμελ, με το Γιάννη Σαλλά να πρωτοστατεί.

Ηλίας Γιαννίρης

---

Δείτε το ρεπορταζ της Ικαριακής Ραδιοφωνίας για την εκδήλωση.