Δασικοί Χάρτες και «πράσινη μετάβαση»: λίγη τροφή για σκέψη – Μέρος Α΄

78

Κοιτάζοντας κανείς τον δασικό χάρτη της Ικαρίας μένει εμβρόντητος! Μικρότερα και μεγαλύτερα κομμάτια γης, που κατέχουμε ακέραια ή εξ αδιαιρέτου, μέσα στα χωριά ή μακριά από αυτά, πατρικά και μητρικά, κληρονομιές και αγορές, κομμάτια γης που δηλώσαμε στο Κτηματολόγιο και «μη δασικά», για τα οποία έχουμε τελεσίδικες δικαστικές αποφάσεις αποχαρακτηρισμού, εμφανίζονται στον χάρτη ως δάση, δασικές ή χορτολιβαδικές εκτάσεις.

Οι Δασικοί Χάρτες έρχονται, μας λένε, να τακτοποιήσουν τις χρήσεις γης και να υποστηρίξουν τον χωροταξικό σχεδιασμό, να συμβάλουν στην προστασία του περιβάλλοντος και να κατοχυρώσουν την ιδιοκτησία, δημόσια και ιδιωτική. Μάλιστα, μας διαβεβαιώνουν ότι οι ιδιοκτησίες μας κατοχυρώνονται εφόσον τις δηλώσουμε στο Κτηματολόγιο. Εύλογα, λοιπόν, αναρωτιέται κανείς προς τι όλη αυτή η φασαρία! Γιατί, τελοσπάντων, ο βουλευτής του Νομού Σάμου κ. Στεφανάδης ζήτησε, με παρέμβασή του στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, αναμόρφωση των Δασικών Χαρτών του Νομού με το επιχείρημα ότι «κινδυνεύουν πολίτες με απώλεια των περιουσιών τους»;ⁱ

Κινδυνεύουν οι πολίτες με απώλεια των περιουσιών τους;

Απειλούνται, στα αλήθεια, τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα των πολιτών; Έπειτα, τι θα γίνει με εκείνα που δεν θα δηλώσουμε, είτε γιατί πρόκειται για βραχώδεις κι απότομες εκτάσεις είτε γιατί είναι δύσκολη η πρόσβαση σε αυτά, ή γιατί αδυνατούμε οικονομικά ή δεν γνωρίζουμε καν που βρίσκονται; Και τι θα γίνει με τα λεγόμενα «διακατεχόμενα»; Δηλαδή, τα δάση που η οθωμανική διοίκηση, και έπειτα το ελληνικό κράτος, αναγνώριζαν ως “γαίαι ιδιόκτηται» (μούλκια), και οι κάτοικοι αναγνωρίζουν διαχρονικά ως κοινοτικά και, πιο πρόσφατα, ως «δημοτικά»· τα δάση που στο παρελθόν προσδιορίζονταν ως «κοινά», «κοινόχρηστα», «μπαλταλίκια» και «κοινοτικά», και που το ελληνικό Δημόσιο -ήδη από την εποχή του Μεσοπολέμου- διεκδικεί ως «δημόσια», αμφισβητώντας έτσι το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς.ⁱⁱ

Οι δασικοί χάρτες, μας λένε, δεν αφορούν το ιδιοκτησιακό καθεστώς. Στον νόμο περί προστασίας των δασών διαβάζουμε ότι δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις «θα θεωρούνται δημόσιες, εκτός αν υπάγονται σε μια από τις περιπτώσεις του άρθρου 10 του ν. 3207/2003». Στις περιπτώσεις του άρθρου αυτού υπάγονται οι ήδη αναγνωρισμένες κοινοτικές εκτάσεις του πρώην Δήμου Αγίου Κηρύκου. Όχι όμως τα «διακατεχόμενα» και τα αδήλωτα κομμάτια γης. Με τον τρόπο αυτό, ένα σημαντικό μέρος του Αθέρα και των εκτάσεων γύρω από τα χωριά, θα θεωρηθούν «δημόσια γη».ⁱⁱⁱ

Η μοίρα των δηλωμένων δασωμένων εκτάσεων δεν θα είναι πολύ διαφορετική. Οι ιδιοκτήτες τους θα συνεχίσουν να αποδίδουν φόρους για τα κομμάτια γης που θα χαρακτηριστούν ως δασικά, ωστόσο δεν θα μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν κατά βούληση, παρά μόνο για συγκεκριμένες χρήσεις, με άδεια από τη δασική υπηρεσία, όπως, δηλαδή, γινόταν έως σήμερα. Με τη διαφορά ότι -όπως εξηγούν οι νομικοί- δεν θα μπορούν πλέον να κληροδοτήσουν τη γη αυτή στις επόμενες γενιές ή να την πουλήσουν.^iv Και στην περίπτωση που η γη αυτή χρειαστεί για λόγους «δημόσιας ωφέλειας» πριν τον θάνατο του ιδιοκτήτη, και ο ιδιοκτήτης δεν συναινεί ή δεν προβλέπεται να συναινέσει,^v έχει ήδη νομοθετηθεί η δυνατότητα του κράτους για αναγκαστική απαλλοτρίωση της γης με διαδικασίες εξπρές (fast track), χωρίς καν να απαιτείται η έγκριση του ιδιοκτήτη!^vi

Με τους τρόπους αυτούς, λοιπόν, το ελληνικό Δημόσιο (υφ)αρπάζει με αγένεια γη από τις οικογένειες και τις κοινότητες της Ικαρίας· εκτάσεις άγονες και βραχώδεις, δάση και εκτάσεις που δάσωσαν επειδή εγκαταλείφθηκαν μεταπολεμικά, όταν χρειάστηκε να μεταναστεύσουν ολόκληρες οικογένειες, για να ξεφύγουν από τη φτώχεια και τις δυσχέρειες της αγροτικής ζωής και τους περιορισμούς της πολιτικής ελευθερίας της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής περιόδου. Σε βάθος μιας γενιάς, το ελληνικό Δημόσιο θα βρεθεί να κατέχει περισσότερο από το 80% της ικαριακής γης! Και αυτό παρά το γεγονός ότι η Ικαρία εξαιρείται ρητά από το «τεκμήριο κυριότητας υπέρ του Δημοσίου», καθώς συγκαταλέγεται στις λεγόμενες «Νέες Χώρες», όπου διατηρήθηκε το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς μετά την προσάρτησή τους στην Ελλάδα.^vii

Δημόσια θα γίνει και όχι ιδιωτική! Ποιο είναι το πρόβλημά σας επιτέλους;

Ήδη στην ερώτηση αυτή εμφανίζεται μια αντιστροφή, που χρειάζεται να επισημανθεί αν θέλουμε να λέμε τα σύκα σύκα και τη σκάφη σκάφη και αν είναι να αποφύγουμε το οργουελικό «newspeak»· δηλαδή, το να λέμε το ακριβώς αντίθετο από αυτό που εννοούμε, όπως όλο και πιο συχνά παρατηρείται στον δημόσιο λόγο. Στην ερώτηση αυτή, εκείνο που θα έπρεπε να εννοείται με τον όρο «δημόσιο» -δηλαδή, η διατήρηση του κοινόχρηστου χαρακτήρα ενός περιβαλλοντικού αγαθού και η προστασία του από τις αποσαθρωτικές επιπτώσεις της αγοράς-^viii αντιστοιχεί σε εκείνα που παραδοσιακά προσδιορίζονταν στην Ικαρία ως «κοινά», «κοινόχρηστα», «κοινοτικά» και, στις μέρες μας, ως «δημοτικά». Αντίθετα, τα κοινοτικά αναγνωρίζονται από τη νομοθεσία ως «ιδιωτικά» και η μετατροπή τους σε «δημόσια», όπως θα δείξω στη συνέχεια, αντιστοιχεί σε αυτό που περιγράφουν οι ιστορικοί και κοινωνιολόγοι ως «περίφραξη των κοινών».

Σύμφωνα με τη δασική νομοθεσία, σε δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, δημόσιες και ιδιωτικές, δεν επιτρέπεται οποιαδήποτε επέμβαση που μεταβάλει τον προορισμό τους. Ωστόσο, θα επιτρέπονται επεμβάσεις για την εκτέλεση έργων «δημόσιας ωφέλειας», όπως στρατιωτικά έργα και διανοίξεις δημόσιων οδών, όπως δηλαδή ίσχυε έως σήμερα. Μόνο που από το 2001, με τον ν. 2941/2001, στα έργα «δημόσιας ωφέλειας» περιλαμβάνονται σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και των συνοδών τους έργων.^ix Έτσι, στον νόμο περί προστασίας των δασών (ν. 998/1979), όπως τροποποιήθηκε πρόσφατα με τον λεγόμενο «περιβαλλοντοκτόνο» νόμο (ν. 4759/2020), διαβάζουμε ότι οι απαγορευτικές διατάξεις δεν ισχύουν στην περίπτωση δασών, δασικών και χορτολιβαδικών εκτάσεων που προορίζονται «για την κατασκευή και εγκατάσταση αγωγών φυσικού αερίου και πετρελαϊκών προϊόντων, την κατασκευή έργων ηλεκτροπαραγωγής από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (Α.Π.Ε.)» και των συνοδών τους έργων (διανοίξεις δρόμων, ανέγερση εγκαταστάσεων, δίκτυα σύνδεσης κ.α.).^x

Έτσι, εκτάσεις γης, είτε δημόσιες είτε ιδιωτικές, μπορούν εν δυνάμει να αποκοπούν από τους φυσικούς τους ιδιοκτήτες, τις οικογένειες, τα χωριά και τον Δήμο της Ικαρίας, για να γίνουν πεδίο δράσης πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες πρόκειται να φέρουν εις πέρας την «πράσινη μετάβαση», πάντα με το αζημίωτο και πάντα στο όνομα της δημόσιας ωφέλειας.^xi Αλλά, κάθε τι που αποκόβει τα κοινά από το πολιτισμικό τους πλαίσιο και από τους «ανθρώπους των κοινών» (commoners) και τα επαναπροσδιορίζει ως εμπορεύματα, με το να διοχετεύει τα ίδια ή ό,τι παράγεται από αυτά στην οικονομία της αγοράς, ορίζεται ως «περίφραξη».

Κρεμούν τον άνδρα και μαστιγώνουν τη γυναίκα

που κλέβουν τη χήνα από τα κοινά.

Αλλά αφήνουν λυτό τον μεγαλύτερο παλιάνθρωπο

που κλέβει τα κοινά από τη χήνα.

Απόσπασμα από αγγλική λαϊκή ρίμα, περίπου 1764

Οι περιφράξεις των κοινών αναγνωρίζονται ως διαρκής διαδικασία, που είναι εγγενής του καπιταλισμού. Ιστορικά, οι περιφράξεις των κοινών, υλικές και ιδεατές -ωστόσο εξίσου πραγματικές- έχουν συνδεθεί με διαδικασίες ανάδυσης των εθνών-κρατών, με την ανάδυση και τις διακυμάνσεις της φιλελεύθερης καπιταλιστικής οργάνωσης της οικονομίας της αγοράς, με ραγδαίους κοινωνικούς μετασχηματισμούς και μεταναστευτικά ρεύματα προς τις πόλεις, με την οικολογική αποσάθρωση φυσικών κοινών (βλ. υπερβόσκηση κοινοτικών), ακόμη και με τον εκτοπισμό ντόπιων πληθυσμών.

Στην περίπτωση της Ικαρίας, δεν είναι η πρώτη φορά που το ελληνικό δημόσιο εγείρει διεκδικήσεις επί των ιδιόκτητων δασών και δασικών εκτάσεων. Η ίδια η κατηγορία των «διακατεχόμενων» είναι καρπός της αμφισβήτησης αυτής. Ούτε είναι η πρώτη φορά που η υφαρπαγή της γης καλύπτεται «με τον ένδυμα του δημοσίου συμφέροντος», για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Χαράλαμπου Παμφίλη, με τα οποία περιγράφει τις οθωμανικές διεκδικήσεις των κοινοτικών δασών του νησιού ως «δημόσιες γαίες» στα τέλη του 19ου αιώνα.^xii

 

Εκείνο που προβλέπεται, λοιπόν, με τις διατάξεις της αναθεωρημένης δασικής νομοθεσίας είναι ότι δάση, δασικές και χορτολιβαδικές εκτάσεις, που πρόκειται να χαρακτηριστούν ως «δημόσιες», είναι δυνατόν να αλλάξουν χρήση. Από «κοινόχρηστα πράγματα» ή «κοινόχρηστα περιβαλλοντικά αγαθά», που αναγνωρίζονται ως «θεμελιώδη στοιχεία του ζωτικού χώρου του ανθρώπου»,^xiii πρόκειται να μετατραπούν σε (φτηνούς) πόρους** για την παραγωγή πράσινης ενέργειας που προορίζεται για τη διεθνή αγορά.

 

**Άραγε, περιττεύει να υπενθυμίσουμε τους αποικιοκρατικούς όρους της νέας αναθεωρημένης σύμβασης μεταξύ του κράτους και της εταιρείας «Ελληνικός Χρυσός A.E.» (ιδιοκτησία της καναδικής «Eldorado Gold Corporation);

Της Μαρίας Μπαρέλη-Γαγλία – Διδάκτωρ Κοινωνιολογίας Παν/μίου Κρήτης

gagmaba@yahoo.gr

Προδημοσίευση από την εφημερίδα Πυξίδα (τ. 12, Καλοκαίρι 2021).

---

Διαβάστε ακόμα στο Φάκελο Τα Δάση της Ικαρίας και το Ιδιοκτησιακό του καθεστώς

• Τα Δάση της Ικαρίας και το ιδιοκτησιακό καθεστώς των Δασικών εκτάσεων
• Το ιδιοκτησιακό καθεστώς των δασών της Ικαρίας κατά την Τουρκοκρατία

• Οι Ικαριώτες και τα Δάση – μια σχέση αμφίδρομη από τον 16ο αιώνα έως και τις αρχές του 20ου